منشور عربی

قواعد درس اول ، اقسام كلمه
كلمات در عربي به سه دسته تقسيم مي شوند :
الف) اسم
ب) فعل
ج) حرف
الف) اسم، اسم آن است كه به معنايي دلالت مي كند( بدون داشتن زمان) مانند : تعليم، عالم ، معلّم

اقسام اسم :
1. مذكر يا مؤنث
2. جامد يا مشتق
3. معرفه يا نكره
4. معرب يا مبني

برخي از نشانه هاي مخصوص اسم عبارتند از :
1 – مجرور بودن، بالمُعلّم ( مجرور به حرف جر) ، كتابُ العالَم ( مجرور به مضاف اليه)
2 – تنوين : معلّم ( يك اسم همزمان نمي تواند از تنوين و «ال» برخوردار باشد)
3 – اضافه ( مضاف قرار گرفتن) درس المعلّم
4 – پذيرفتن «ال» المعلّم الكتاب
5 – منادا شدن : يا تلميذُ ، يا اللهُ
منادا / منادا
فعل : فعل آن است كه به معنايي دلالت مي كند و به زمان نياز دارد. مانند : نصَرَ ، يَفْرحُ (مضارع)، اُكتُبْ (امر حاضر)


برخي از نشانه هاي فعل عبارتند از :
1 – داشتن ضمير «ت» مانند « نصَرْتَ ، نَصرْتُما ، نَصَرْتُمْ .
2 – داشتن ضمير تاء ساكن «تْ» مانند : نَصَرتْ ، ضرَبَتْ
3 – داشتن ضمير «ي» مانند : اُنْصُري ، تَنْصرينَ
4 – داشتن نون تأكيد خفيفه (نْ) يا ثقيله ( نّ)‌: مانند : يَنْصُرَنْ ( نون تأكيد خفيفه) ، يَنْصُرَنَّ : ( نون تأكيد ثقيله)
حرف :‌حرف آن است كه معني مستقلي ندارد و زمان هم ندارد مانند : في ، ب ِ ، الي و ....
اقسام اسم از نظر تعداد :
مثني : اسم مفرد با افزودن الف و نون (انِ) در حالت رفع و ياء نون (يْنِ) در حالت نصب و جرّ به مثني تبديل مي شود، مانند : جاءَ المعلمان (حالت رفع)
رَأيْتُ المعلّمَيْنِ ( حالت نصب) سلّمْتُ علي المعلّميْن‌ِ
مفعول به و منصوب (مجرور به حرف جر( حالت جر)


اقسام جمع : اسم هاي جمع به سه دسته تقسيم مي شوند :
الف) جمع مذكر سالم
ب) جمع مؤنث سالم
ج) جمع مكسر

جمع مذكر سالم : اسم مفرد در حالت رفع با واو و نون مفتوح (ونَ) و در حالت نصب و جربا ياء نون مفتوح (ينَ) جمع بسته مي شود، مانند :
جاءَ المعلَمونَ ( فاعل و مرفوع)
رأَيْتُ المعلّمينَ ( مفعول به و منصوب)
سلّمْتُ علي المعلّمينَ ( مجرور به حرف جر)


نكته ها :
1 – جمع مذكر سالم مخصوص اسم هاي علَم ( خاص) مذكر عاقل وصفات آنهاست :
مانند : محمود (اسم) ، عالم (صفت) ، عالم (صفت) كه جمع آنها مي شود :
محمدونَ و محمدينَ – عالمونَ و عالمينَ
2 – برخي از كلمات وجود دارند كه در مفرد آن ها شرط هاي جمع مذكر سالم وجود ندارد و به آن ها «ملحقات» جمع مذكر سالم مي گويند، مانند : عالمون ( چون مفردش در عالم عَلَم مذكر عاقل نيست) علّيونَ ( مفردش «علّي» علَم مذكر عاقل نيست). أولو(مفرد ندارد)، أرْضُونَ (جمع ارض كه مؤنث معنوي است)، أهلونَ (جمع أهل ، غير علَم است) ، بَنونَ (جمع اين غيرعَلَم است) عشرون تا تسعس كه اسم هاي عَلَم مذكر نيستند.

ب) جمع مؤنث سالم :
اين جمع با افزودن«ات» به آخر اسم مفرد ساخته مي شود، مانند : المعلّمات ، اطّلاعات ، حالت رفع اين اسم ها با ضمه و حالت نصب و جرشان با كسره مي باشد. مانند :
جاءَت المعلّماتُ ( فاعل و مرفوع)
رأيتُ المعلّماتِ (مفعول به و منصوب با اعراب فرعي «كسره»)
سلّمتُ علي المعلّماتِ (مجرور به حرف جر با كسره)


نكته : شرط مفرد جمع هاي مؤنث سالم آن است كه از اسم هاي عَلَم مؤنث باشند. مانند : مريم ، فاطمة ، يا اينكه داراي تاء تأنيث باشند. مانند : معلّمة ، تلميذة ، يا مصدري باشند كه بيش از سه حرف داشته باشند. مانند ‌: الامتحان ، التوجّه ، يا اينكه مفرد آن ها اسم غيرعربي باشند مانند: تليفون = تليفونات ( تلفزيون = تلفزيونات (ريال = ريالات / تومان = تومانات )


جمع مكسر :
براي اين جمع و ساخت آن قاعده ي خاصي وجود ندارد بلكه بر وزنهاي مختلفي مي‌ آيد، برخي از وزن هاي مهم جمع مكسر عبارتند از :
افعال ? انصار
فعال ? جبال
افْعلاء ? أعزّاء
فعلاء ? نُجَلاء كلماتي مانند ابيات، اصوات، اوقات، اموات ... جمع مكسرند، به جمع مؤنث سالم زيرا اگر «ت» آنها حذف شود، كلمه بي معني مي گردد.
انواع اسم از نظر جنس‌: اسم از نظر جنس يا مؤنث است يا مذكر.

اسم مؤنث سه نشانه دارد :
الف) تاء گرد (تأنيث) مانند : العاقلة ، المؤمنه
ب) الف مقصوره (ي – ا) مانند: بُشري ، موسي ، عصا
ج) الف ممدوده (اء) مانند : صحراء ، خضراء

اقسام اسم مؤنث :
اسم هاي مؤنث به دو دسته تقسيم مي شوند حقيقي و مجازي و هر كدام از آنها به مؤنث لفظي و معنوي تقسيم مي شوند.
مؤنث حقيقي : آن است كه برخي ماده انسان يا حيوان يا صفت آنها، دلالت مي كند مانند : نسبت ، امّ ، دجاجة ، مؤمنة
ب) مؤنث مجازي : بر غير انسان يا حيوان ماده دلالت مي كند و با آن ماننداسم مؤنث رفتار مي شود ( قواعد مؤنث حقيقي براي آن بكار مي رود)
مانند : دار (خانه) ، شمس ، مزرعه، ارض و ...
ج) مؤنث لفظي : آن است كه برجنس مذكر دلالت مي كند ولي نشانه ي مؤنث را دارد.
مانند: طلحه ،معاويه ، زكرياء
د) مؤنث معنوي:آن است كه بر جنس مؤنث دلالت مي كند و با آن مانند اسم مؤنث رفتار مي شود. ولي نشانه ي مؤنث ندارد، مانند :‌زينب ، مريم ، مُني و ...

نكته : اسم هاي مؤنث در حالت هاي زير «معنوي» هستند:
1 – اسم هاي علَم (خاص) مؤنث: مريم ، مُني، بتول و....
2 - اسم هاي مخصوص مؤنث :‌اُمّ ، بنت،اُخْت و .............
3 – اسم كشورها و شهرها :‌ايران ، عراق، مشهد، بغداد و ...
4 – اغلب رسم هاي اعضاي زوج بدن انسان :‌عين (چشم) ، يَد (دست)، كتف (دوش با شانه) ، رجْل (پا)، اُذن (گوش) و ...
5 – برخي از كلمات سماعي‌: ارض، شمس، داد، نار ، نفس، حرب، بئر، سماء ، جهنم، اصبع و .......

موارد وجوب تأنيث فعل :
1 – در موارد زير واجب است كه فعل به صورت مؤنث همراه فاعل بيايد.
2- وقتي فاعل مؤنث حقيقي باشد و بلافاصله بعد از فعل بيايد مثل : نَجَحَتِ التّلميذةُ
3 – وقتي فاعل ضميري باشد كه مرجع آن اسم مؤنث حقيقي باشد . مثل : التلميذة نَجَحَتْ (فاعل فعل ضمير مستتر «هي» است كه مرجع آن «الشّمس» مؤنث مجازي است)