منشور عربی

درس پنجم
فعل ناقص

در اين درس فعل معتل« ناقص» را بررسي مي كنيم.
1 – اگر حرف سوم از حروف اصلي يك فعل حرف عله باشد، آن فعل را ناقص مي ناميم. يا به عبارتي ديگر، فعل ناقص فعلي است كه لازم الفعل آن حرف عله باشد مانند هدي، دعا، رَضِيَ
2 – هنگام صرف فعل ناقص تغييراتي در حرف عله آن بايد انجام شود. براي درك بهتر مطلب ابتدا فعل هاي ناقص «هدي» و «خَشِيَ» را صرف مي كنيم.
در فعل هَدَي اعلال «قلب به الف» صورت گرفته است يعني حرف عله تبديل به الف شده است.

  نتيجه 1 : فعل معتل ناقص در زمان ماضي در صيغه هاي جمع مذكر غايب، مفرد مؤنث غايب و مثني مؤنث غايب حرف عله اش حذف مي شود.

  نتيجه 2 – فعل معتل ناقص در زمان مضارع در صيغه هاي حمع مذكر غايب ،جمع مذكر مخاطب و مفرد مؤنث مخاطب حرف عله اش حذف مي شود.
نتيجه 3 – فعل معتل ناقص در حالت امري مخاطب حرف عله اش در صيغه هاي مفرد مذكر، مفرد مؤنث و جمع مذكر، حذف مي شود.

3 – برخي فعل هاي ناقص در ماضي به «ياء» و در مضارع» به «الف» ختم مي شوند. مانند : رَضِيَ ، خَشيَ، بَقيَ، و نَسِيَ. در صرف ماضي چنين فعل هايي ، حرف عله فقط در صيغه ي جمع مذكر غايب صرف مي شود. در صرف مضارع و امري مانند بقيه افعال ناقص مي باشند. اكنون به صرف ماضي فعل خَشِيَ توجه كنيد:

  تمرين درس پنجم :
1 – فعل «ب ق ي » را در زمان ماضي صرف كنيد؟در كدام صيغه ها حرف عله حذف شده است؟

ماضي
مذكر غايب :
(بَقيَ - بقيا- بَقُوا )

مؤنث غايب :
(بَقيَتْ - بقيتا- بقينَ )

مذكر مخاطب:
(بقِيْتَ - بَقيْتُما- بَقيْتُم )

مؤنث مخاطب :
(بَقِيْتِ - بقيْتُما- بقيْتُنَّ )

متكلم :
(بَقِيْتُ - بَقيْنا )  

حرف عله فقط در صيغه «جمع مذكر غايب» حذف شده است. چون فعل ماضي «بَقِيَ» از نمونه فعل هاي ناقصي است كه در ماضي به «ياء» و در مضارع به «الف» ختم مي شود.  

  2 – فعل هاي خواسته شده را بنويسيد:

جمع مذكر غايب از «شَفَي» : شَفَوْا
جمع مؤنث غايب از «يَنسي» : تَنْسَيْنَ
مفرد مؤنث غايب از «تَلا» : تَلَتْ
جمع مذكر مخاطب از «يَنْسي» : تَنْسَوْنَ
امر مفرد مذكر مخاطب از « يَعْفُو» : اُعْفُ  

  3 – در جاي خالي فعل با صيغه مناسب بنويسيد.
انَّ الصلاةَ .... عن الفَحشاء و الْمُنكر . «يَنهي»
المُسلمونَ ......لآخرته . «يَسعي»
وَ ...... لكُم الْاسلامََ ديناً . «رَضِيَ» متكلم وحده

پاسخ : تَنْهي – يَسْعونَ – رَضِيْتُ