درس هشتم
توابع

در اين درس با چهار نوع از توابع آشنا مي شويم. عطف به حروف، بدل ، عطف بيان و توكيد.
مي دانيد كه هر كلمه در جمله نقشي دارد كه بر اساس آن اعراب مي گيرد. بعضي از كلمات (مانند صفت) تابع ماقبل خود هستند، يعني اعراب كلمه ما قبل خود را مي گيرند. به اين كلمات «توابع» مي گويند.

1 – بعضي از حروف هستند كه كلمه اي كه بعد از اين حروف قرار مي گيرد، از جهت اعراب، تابع ما قبل خود مي باشد مانند «و» . به كلمه قبل از اين حروف «معطوف عليه» و به كلمه بعد از آن «معطوف» مي گويند. به اين مثال توجه كنيد : « وَ مَنْ آياتِه اللّيلُ و النّهارُ»
در اين عبارت كلمه «النهارُ» كه بعد از حرف عطف «و» آمده است، اعراب كلمه «اللّيلُ» را گرفته است چون از آن بيعت مي كند. «اللّيلُ»‌معطوف اليه و «النهارُ» معطوف مي باشد. بعضي از حروف عطف ديگر عبارتند از : فَ (پس) ، ثُمّ ( سپس) ، أم ( يا) و أو (يا) ، بل (بلكه) ، لا (نه ) و .... مي باشند.

2 – «بدل» اسمي است كه قبل از آن، كلمه اي به عنوان مقدمه ، ذكر مي شود، در حالي كه مقصود اصلي گوينده، همان بدل است. به كلمه اي كه به عنوان مقدمه ذكر مي شود «مبدل منه» و به كلمه بعدي «مبدل» مي گويند.
به اين مثال توجه كنيد :
اِهدنا الصّراطَ المستقيم صراطَ الّذينَ اَنعَمت عليْهم
بدل ، از جهت اعراب، از مبدل منه تبعيت مي كند.

3 – يكي ديگر از توابع «عطف بيان» است. به اسم هاي جامدي كه كلمات ماقبل خود را توضيح مي دهند «عطف بيان مي گويند. «عطف بيان» بيشتر در موارد زير به كار برده مي شود:
1 – اسم جامد معرفه به «ال» بعد از اشاره مانند اُوحي اليّ هذا القرآنَ .(اسم اشاره و عطف بيان)
2 – براي «ابن» و «بنت» بين دو اسم مانند و آتينا عيسي ابن(عطف بيان) مريمَ البيّنات .

4 – گاه براي تثبيت مطلبي در ذهن شنونده و برطرف كردن شك و ترديد آن را تكرار مي كنيم، چنين اسلوبي «تأكيد » ناميده مي شود. به نوعي تأكيد كه لفظي عيناً تكرار مي شود «تأكيد لفظي» مي گويند. در اين حالت كلمه اور را مؤكّد (تأكيد شده) و كلمه دوم را مؤكد (تأكيد كننده) مي نامند. مانند :
جاءَ الحَقّ ، الْحَقُّ (تاكيد لفظي)
كلمه «كُلّ» نيز مي تواند به عنوان «مؤكد» كلمه ماقبل خود را مورد تأكيد قرار دهد.

در اين صورت كل به ضميري متصل است كه به «مؤكّد» برمي گردد. به چنين تأكيدي «تأكيد معنوي» مي گويند ، مانند :
رَاَيتُ المُعلّماتِ كُلّهُنّ (تاكيد معنوي) «ضمير هُنّ» به موكّد بر مي گردد.  



  تمرين درس هشتم :
1 – چه نوع تأكيد در عبارت زير به كار رفته است ؟ مؤكّد و مؤكد را مشخص كنيد.

و لله غيْبُ السّماوات و الارضِ و اليهِ يَرجعُ الأمرُ(مؤكّ) كلّه.(مؤكّد)
پاسخ : تأكيدي معنوي چون از كلمه كل استفاده شده است.

وَ السّابقون‌َ (مؤكد)السّابقونَ (موكد) اولئكَ الْمُقرّبون .
پاسخ : تأكيد لفظي ، چون كلمه السابقونَ لفظي عيناً تكرار شده است.  



  2 – در عبارت زير حرف عطف و تابع را پيدا كنيد، معطوف و معطوف عليه را مشخص كنيد. ولله غيبُ السمواتِ و الارضِ

پاسخ : حرف عطف «و» در اين عبارت به كار رفته است. «الارضِ» از جهت اعراب از «السّماواتِ» تبعيت مي كند. «السّماواتِ» معطوف عليه و «الارضِ» معطوف مي باشد.  



  3 – در عبارت زير كداميك از توابع وجود دارد؟
انّ هذاالقرآنَ ( عطف بيان) يَهدي للّتي هيَ اقْوَمُ.

پاسخ : عطف بيان ، كلمه قرآن معرفه به «ال» مي باشد و قبل از آن اسم اشاره هذا به كار رفته است. بنابراين كلمه «القرآنَ» عطف بيان است و از جهت اعراب از «هذا» تبعيت مي كند.