منشور عربی

درس دهم
تمييز

در اين درس با «تمييز» و دو مورد از كاربردهاي آن آشنا مي شويم.
1 – در جملات، علاوه بر نقش هاي اصلي ، (فعل ، فاعل ، مبتدا و خبر) نقش هايي وجود دارند كه ابهام كلمات ما قبل خود را برطرف مي كنند. يكي از نقش هايي كه هدفش برطرف كردن ابهام كلمات يا جملات است، نقش «تمييز» مي باشد. «تمييز» گاهي ابهام را از يك اسم و گاهي ابهام را از يك جمله برطرف مي كند. در زير با كاربردهاي تمييز آشنا مي شويم.

2 – به كلماتي كه پس از «وزن، مساحت ، پيمانه و عدد» مي آيند و ابهام آن ها را برطرف مي كنند، «تمييز مفرد» مي گويند. در زير مثال هايي از تمييز مفرد مي آوريم :

3 – گاهي تمييز براي رفع ابهام موجود در جمله به كار مي رود. به اين نوع تمييز «تمييز جمله» (نسبت) مي گويند. در زير مثال هايي از تمييز جمله مي آوريم:
أنا اَكثَرُ منكَ شُكراً(تمييز جمله) . من از تو سپاسگزارتر هستم
هُوَ اكثَرُ منكَ جُهداً (تمييز جمله) او از تو كوشاتر است
فَجّر اللهُ الارضَ عُيُوناً(تمييز جمله) خداوند چشم هاي زمين را روشن كرد

4 – تمييز نسبت (تمييز جمله) مي تواند در اصل ، يكي از نقش هاي فاعل، مفعول يا مبتدا را داشته باشد. به مثال هاي زير توجه كنيد:
فجّراللهُ عيونَ(تمييز جمله) الارضِ : فجّراللهُ الارضَ عيونا(تمييز جمله)ً
ملاحظه مي كنيد كه تمييز در اصل مفعول بوده است زيرا فعل جمله متعدي است.

صبْرُ(مبتدا) المؤمنِ اكثرُ منَ الاخرين : المؤمنُ اَكْثَرُ صبراً(تمييز جمله) من الآخرين.
ملاحظه مي كنيد كه تمييز در اصل مبتدا بوده است زيرا جمله اسميه است.

5 – معمولاً در جمله اسميه «تمييز» در اصل مبتدا بوده است.

6 – معمولاً اگر فعل جمله لازم باشد «تمييز» در اصل فاعل بوده است.

7 – معمولاً اگر فعل جمله متعدي باشد «تمييز» در اصل مفعول بوده است.  

  تمرين درس دهم :
1 – در عبارت زير «تمييز» را مشخص كنيد.
هُوَ اكثرُ منّي صبراً .

صبراً :‌تمييز، منصوب ، تمييز همراه اسم تفضيل «اكثر» آمده است و در اصل مبتدا بوده است.  

  الْعُلماءُ اجلُّ الناسِ قدراً

قدراً :‌تمييز ، منصوب ، تمييز همراه اسم تفضيل اجلّ آمده است و در اصل « مبتدا» بوده است.  

  اَعظمُ العبادةِ اَجراً اخفاها .

اجراً : تمييز، منصوب ، جمله اسميه و تمييز در اصل «مبتدا» بوده است.  

  لا تُقِمِ الصّلاةَ متكاسلاً .

اين جمله تمييز ندارد. متكاسلاً حال مفرد است منصوب  

  فَمَن يعْمل مثقالُ ذرّةٍ خيراً يرَهُ .

خيراً :‌تميز است چون بعد از وزن «مثقال» آمده است.  

  2 – در كدام يك از عبارات زير تمييز مفرد وجود دارد؟
رَاَيتُ اَحدَ عشَرَ كوكباً .

كوكباً : تمييز مفرد ، منصوب چون بعد از «عدد» آمده است.  

  بِعْتُ هكتاراً ارضاً .

ارضاً : تمييز مفرد ، منصوب، چون بعد از مساحت «هكتار» آمده است.  

  المؤمنُ اكثرُ صبراً من الاخرين .

تمييز مفرد ندارد. صبراً :‌تمييز جمله ( تمييز نسبت) است. صبر در اصل مبتدا بوده است چون جمله اسميه است.  

  انّ عدّةَ الشُّهور عنداللهِ اثْنا عشر شهراً .

شهراً : تميير مفرد، منصوب، چون بعد از «عدد» آمده است.  

  كان رسول الله (ص) اصْدقَ الناس لهجةً .

تمييز مفرد ندارد. لهجهً :‌تمييز جمله (تمييزنسبت ) است.